STANOWISKO

KOMISJI PRAWNEJ

GŁÓWNEGO INSPEKTORA PRACY

Z 22 KWIETNIA 2010 R.

W SPRAWIE WYJAŚNIENIA POJĘCIA „ODRĘBNYCH PRZEPISÓW”, O KTÓRYCH MOWA W ART. 172¹ KODEKSU PRACY

Obecne brzmienie art. 172¹ § 1 Kodeksu pracy sugeruje, że pojęcie „odrębnych przepisów" należy odnosić wyłącznie do krajowych przepisów pozakodeksowych, przewidujących obowiązek objęcia pracownika ubezpieczeniem gwarantującym mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu. W obecnym stanie prawnym przepisów takich brak.

Jednakże wypłata należnego pracownikowi delegowanemu wynagrodzenia lub ekwiwalentu urlopowego, dokonana ze środków funduszu urlopowego państwa przyjmującego - o ile obowiązek w tym zakresie wynika z norm wymuszających swoje zastosowanie - zwalnia pracodawcę delegującego z obowiązku wypłaty świadczeń wynikających odpowiednio z art. 171 lub 172 Kodeksu pracy.

Pracodawca delegujący swych pracowników na terytorium innego państwa członkowskiego UE celem świadczenia usług (państwo przyjmujące) zobowiązany jest do zapewnienia tym pracownikom co najmniej takich warunków zatrudnienia jakie zostały zagwarantowane pracownikom na mocy powszechnie obowiązujących przepisów prawa państwa przyjmującego. Na treść realizowanego w tej formie stosunku pracy rzutują przepisy wydane w poszczególnych państwach członkowskich w wyniku implementacji postanowień dyrektywy nr 96/71//WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16.12.1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (tekst jedn. w Dz. Urz. UE z 1997 r., L. 18; dalej jako „dyrektywa"). Dyrektywa zobligowała poszczególne państwa członkowskie UE do ustanowienia w ramach krajowych porządków prawnych tzw. przepisów wymuszających swoje zastosowanie, w zakresie zagadnień wymienionych w art. 3 ust. 1 dyrektywy. Wśród tych zagadnień znajduje się problematyka płatnych urlopów rocznych (art. 3 ust. 1 b dyrektywy).

Zasady wypłaty wynagrodzenia urlopowego oraz ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w niektórych państwach członkowskich UE (np. Niemcy, Austria, Dania, Belgia) opierają się na systemie tzw. funduszy (kas) urlopowych. Co do zasady, fundusz taki jest zasilany wpłatami określonego procentu wynagrodzenia brutto pracownika, dokonywanymi przez pracodawców, w zamian za późniejszy całkowity lub częściowy zwrot świadczeń wypłaconych pracownikom w okresie korzystania z urlopu. Przepisy wewnętrzne wspomnianych państw -wydane w trybie implementacji postanowień dyrektywy 96/71/WE - regulujące zasady funkcjonowania funduszy urlopowych, mają charakter tzw. norm wymuszających swoje zastosowanie. W konsekwencji tego faktu rozciągają one swój podmiotowy zakres obowiązywania również na pracowników delegowanych z innego państwa.

Dopuszczalność stosowania systemu funduszy urlopowych w stosunku do pracowników oddelegowanych z państw, w których obowiązuje odmienny system finansowania uprawnień urlopowych została usankcjonowana w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (zob. wyrok ETS z 14.4.2005 r., sprawa C-341/02; wyrok ETS z 18.7.2007 r., sprawa C-490/04).

Uczestnictwo pracodawcy w systemie składkowym funduszy urlopowych służy zagwarantowaniu wypłaty należności pracowniczych związanych z korzystaniem z uprawnień urlopowych. Z drugiej jednak strony może prowadzić do zwiększenia kosztów pracowniczych w sytuacji, gdy przepisy państwa przyjmującego nie przewidują możliwości zwolnienia z obowiązku odprowadzania składki przez pracodawcę delegującego, który odprowadza już składki na podobny system w państwie swej siedziby, bądź jeżeli przepisy obowiązujące w państwie jego siedziby w inny sposób zapewniają pracownikom ochronę praw do wynagrodzenia urlopowego lub wypłaty ekwiwalentu.

W celu uniknięcia nakładania podwójnego ciężaru ekonomicznego (wpłacanie składek do funduszy urlopowych w państwie przyjmującym przy jednoczesnej wypłacie w państwie wysyłającym wynagrodzenia urlopowego bądź ekwiwalentu za niewykorzystany urlop) na przedsiębiorstwa delegujące swych pracowników do państw, w których obowiązują systemy oparte na funduszach urlopowych, pomiędzy państwami członkowskimi UE zapoczątkowane zostały działania zmierzające do zawierania bilateralnych porozumień dotyczących wzajemnego uznania krajowych systemów urlopów wypoczynkowych (np. porozumienie zawarte pomiędzy Republika Federalną Niemiec i Królestwem Danii). Polska dotychczas nie zawarła tego typu porozumienia z żadnym z państw, w których występują systemy funduszy urlopowych.

Według poglądu prezentowanego w doktrynie prawa pracy, cel realizowany na mocy przedmiotowego porozumienia wypełnia regulacja zawarta w art. 172¹ § 1 Kodeksu pracy. Zgodnie z jego treścią:

§ 1. Jeżeli pracodawca na podstawie odrębnych przepisów jest obowiązany objąć pracownika ubezpieczeniem gwarantującym mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu, pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie przewidziane w art. 172 lub ekwiwalent pieniężny, o którym mowa w art. 171.

§ 2. Jeżeli świadczenie pieniężne za czas urlopu, o którym mowa w § 1, jest niższe od wynagrodzenia przewidzianego w art. 172 lub od ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w art. 171, pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi kwotę stanowiącą różnicę między tymi należnościami.

W myśl wspomnianego poglądu, „odrębne przepisy", o których mowa w art. 172¹ § 1 Kodeksu pracy to również przepisy państwa obcego, odnoszące się do problematyki wynagrodzenia i ekwiwalentu urlopowego. Poglądu tego nie sposób uznać za reprezentatywny. Podobne odwołanie do „odrębnych przepisów" odnajdujemy również w treści innych postanowień Kodeksu pracy (np. art. 18^3d; art. 36 § 1¹; art. 76; art. 94³ § 4; art. 101⁴). Przyjęcie założenia, zgodnie z którym „odrębne przepisy", o których mowa w art. 172¹ § 1 Kodeksu pracy utożsamiane miałyby być także z przepisami państwa obcego, mogłoby prowadzić do nieuzasadnionego poszukiwania źródeł prawa poza polskim systemem prawnym również w odniesieniu do wymienionych powyżej innych postanowień kodeksowych.

Artykuł 87 Konstytucji RP ustanawia zamknięty katalog źródeł prawa obowiązującego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Na katalog ten składają się: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego. Każdy z tych aktów prawnych może delegować kompetencję do ustanawiania praw i obowiązków uczestników obrotu prawnego na dokumenty (zarządzenia, regulaminy, statuty, itp.) wydawane w oparciu o postanowienia zawarte w treści tychże aktów. Przepisy nienależące do krajowego systemu źródeł prawa i nie wydane w oparciu o delegację zawartą w tych źródłach nie posiadają legitymacji pozwalającej na ich stosowanie. Przepisy będące źródłem prawa obowiązującego w obcym systemie prawnym (system prawa innego państwa) mogą być stosowane (uwzględnione) na terytorium Polski pod warunkiem nadania im kompetencji na mocy przepisu należącego do katalogu z art. 87 Konstytucji. Funkcję taką pełnią tzw. normy kolizyjne. Normy te są częścią prawa prywatnego międzynarodowego. Prawo prywatne międzynarodowe w swej kolizyjnej części obejmuje ogół norm rozgraniczających - w stosunkach z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy - sfery działania systemów prawnych różnych państw przez określenie, którego systemu przepisy w danej sytuacji stosować. Normy kolizyjne rozgraniczają sfery działania systemów prawnych w przestrzeni przez określenie ich właściwości (kompetencji). Są to normy dotyczące stosowania norm merytorycznych (normy o normach) i stąd w nauce prawa prywatnego międzynarodowego określa się je mianem „norm kompetencyjnych". Kształtują one kompetencję sądu do orzekania według treści norm wchodzących w skład takiego albo innego systemu prawnego. A zatem określają, jakie prawo (prawo jakiego państwa) powinno stanowić podstawę rozstrzygnięcia danej sprawy, gdy w danej sytuacji pojawia się element obcy, wskazujący na powiązanie ze zwierzchnictwem systemu prawnego innego państwa (por. M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, LexisNexis, wyd. X, Warszawa 2007, s. 20).

Normy kolizyjne są najczęściej zawarte w odrębnym akcie prawnym, którego materia poświęcona jest problematyce kolizyjno-prawnej (np. ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. - Prawo prywatne międzynarodowe; Dz. U. Nr 80, poz. 432). Niekiedy jednak pojedyncze normy kolizyjne pojawiają się w aktach prawnych, których postanowienia dotyczą materii nie związanej bezpośrednio z prawem prywatnym międzynarodowym. Zasadniczo są to akty prawne regulujące problematykę stosunków prawnych, których realizacja może wykraczać poza granicę obowiązywania systemu prawnego jednego państwa. Służą one wówczas rozstrzygnięciu kolizji mogących powstać u zbiegu systemów prawnych różnych państw (jako przykład takiej normy można wskazać art. 6 Kodeksu pracy, który został uchylony z dniem 16 maja 2011 r. przez art. 70 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. - Prawo prywatne międzynarodowe).

Konstrukcja art. 172¹ w powiązaniu z art. 171 i 172 Kodeksu pracy nie pozwala
w sposób bezsprzeczny przyjąć, że stanowi on podstawę kompetencyjną dla stosowania obcych przepisów prawa w zakresie problematyki unormowanej przez ten przepis. Odwołanie do „odrębnych przepisów" zawarte w treści art. 172¹ Kodeksu pracy nie posiada jednoznacznych cech transgraniczności, które są charakterystyczne dla konstrukcji norm kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego. W treści tego przepisu brak jest przywołania elementu obcego. Stosunek z elementem obcym to taki stosunek, który nie jest w całości zamknięty w obrębie jednego państwa. Aktualne brzmienie art. 172¹ § 1 Kodeksu pracy sugeruje, że pojęcie „odrębnych przepisów" należy odnosić wyłącznie do krajowych przepisów pozakodeksowych, przewidujących obowiązek objęcia pracownika ubezpieczeniem gwarantującym mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu. W obecnym stanie prawnym przepisów takich brak.

Fakt ten nie stoi jednak na przeszkodzie w stosowaniu wobec polskich pracowników delegowanych do innego państwa członkowskiego UE (państwo przyjmujące) obowiązujących na jego terytorium przepisów normujących omawianą problematykę w sposób odmienny od rozwiązań kodeksowych. Jak już wspomniano, przedmiotowe przepisy stanowią wyraz implementacji postanowień dyrektywy nr 96/71/WE do krajowych porządków prawnych poszczególnych państw członkowskich UE. Wymuszający charakter tychże przepisów sprawia, że znajdą one zastosowanie w odniesieniu do wszystkich pracowników świadczących pracę na terytorium państwa przyjmującego, niezależnie od tego, jakiego państwa prawo będzie właściwe dla danego stosunku pracy. Przepisy państwa przyjmującego wprowadzające obowiązek odprowadzania składek na poczet funduszy urlopowych, czy też przewidujące obowiązek objęcia pracownika inną formą ubezpieczenia gwarantującego mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu, znajdą zastosowanie wobec polskich pracowników oddelegowanych do tego państwa niezależnie od istnienia dodatkowych unormowań zawartych w prawie polskim (prawo państwa wysyłającego), sformułowanych na wzór art. 172¹ Kodeksu pracy. Przedmiotowe przepisy państwa przyjmującego wymuszają swe zastosowanie w omawianym zakresie względem regulacji zawartej w art. 171 i 172 Kodeksu pracy. Wypłata należnego pracownikowi delegowanemu wynagrodzenia lub ekwiwalentu urlopowego, dokonana ze środków funduszu urlopowego państwa przyjmującego, zwalnia pracodawcę delegującego z obowiązku wypłaty świadczeń wynikających odpowiednio z art. 171 lub 172 Kodeksu pracy. Przy czym w przypadku, gdy wartość wypłaconych ze środków funduszu urlopowego świadczeń jest niższa od wartości świadczeń, jakie zostały zagwarantowane na podstawie art. 171 lub 172 Kodeksu pracy - pracodawca delegujący będzie zobowiązany wyrównać pracownikowi delegowanemu wynikającą z tego tytułu różnicę. Źródła obowiązku wyrównania przedmiotowej różnicy można upatrywać w szczególności w zaleceniu respektowania zasady korzystności, przywołanej w art. 3 ust. 7 Dyrektywy nr 96/71/W/E.